ALPAMIS : Rus Yonetimi altinda Orta Asya Kimligi

By Paksoy, HB, Ph.D.

Book Id: WPLBN0100002738
Format Type: PDF eBook:
File Size: 1.25 MB
Reproduction Date: 5/15/2013

Title:	ALPAMIS : Rus Yonetimi altinda Orta Asya Kimligi
Author:	Paksoy, HB, Ph.D.
Volume:
Language:	Turkish
Subject:	Non Fiction, Political Science, Alpamis
Collections:	Authors Community, History
Historic Publication Date:	2013
Publisher:	AACAR

Member Page:	erasmus rotterdamus
Citation APA MLA Chicago Hb Paksoy, B. P. (2013). ALPAMIS : Rus Yonetimi altinda Orta Asya Kimligi. Retrieved from http://gutenberg.cc/

Description
Alpamış bir Türk destanıdır - edebi-sözlü tarihtir - ve Orta Asya Türk söz- lü edebiyatının başlıca öneklerindendir. Sahiplerinin ve yaratıcılarının etnik kimlik, tarih, gelenekler ve değer düzenlerinin en önemli kaynağıdır. Çoğun- lukla şiir şeklinde olan Alpamış destanı Doğu Altaylar’dan Batı Urallar’a ve güneyde Türkistan’a kadarki alanda bilinir ve anlatılır. Türk toplumlarinin öz- gürlük uğraşlarının anısını kutlar. Destanın derlenmesine neden olan olaylarin çok eski bir döneme ait olduğunu düşünmek güç degildir; bazı basılı şekille- ri bu mücadelelerin zalim Kalmaklar’a karşı sürdürüldüğünü anlatır—bunun daha sonraki üst yazımlardan kaynaklanması olasıdır. Destanın Boz Atlı Bam- sı Beyrek’in Hikâyesi adını taşıyan belli başlı değişkenlerinden biri Dede Kor- kut Kitabı’nın bir kısmını oluşturur ve Azerbaycan ile Anadolu’da bilinir. Al- pamış Orta Asya’nın her yerinde paylaşılan bir destandır ve onu bilmek kimli- ğin ve millî gururun ayrılmaz bir parçasıdır. Bu destanı bilmemek ayıp sayılır.

Summary
Bu eser başka vakalarda da var olabilecek bir örneği tek bir vakada ayrıntıları ile incelemektedir. Hatırda tutmamız gereken husus ise, burada söz edilen in- san topluluğunun Sovyetler Birliği’nin beşte birini teşkil ettiği ve hızla çoğala- rak Asya kıtasının büyük bir bölümüne yayıldığıdır. Daha sonraki sayfalarda tasvir edilecek Sovyetler Birliği’nin Rus olmayan başka milletlerinde de cere- yan etmiş olabilir. Bu yüzden, bu eser Orta Asya – Rusya ilişkilerine odaklan- makla beraber, aynı zamanda Sovyetler’in öteki milletlere karşı yürüttükleri politikaları inceleyen bir araştırma örneği de oluşturur. Alpamış’a karşı uygu- lanmış olan tarih ve edebiyat politikalarının daha önce, özellikle de SSCB ile sınırdaş, gelişmekte olan, muhtelif ülkelere de uygulandığına dair kuvvetli de- liller mevcuttur.

Excerpt
Orta Asya’da “ataların serüven ve kimliklerini kutlama” geleneği Türk lehçe- lerine daha sonra ödünç alınarak girmiş olan destan kelimesinin kullanımın- dan daha eskidir. Örneğin Kül Tegin yazıtlarında (M.S. 732) Bilge Kağan “Bu sabımın adgutı asıd, qatıgdı tınla!” (“Sözlerimi iyi ve katı işit!”) der.1 Bir üç yüz sene kadar sonra (1070’te) Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lûgat-it Türk’te âkil adamlarca korunup o güne taşınmış atasözleri, tembih ve iletiler için saw (sab, sav) sözünü kullanır.2 Kaşgarlı Mahmut’tan takriben bir yüzyıl sonra Ah- met Yesevî (ö.1167) şöyle yazar: “Bilginler benim ferasetime kulak versinler/ Sözüme destan muamelesi yaparak muratlarına ersinler.”3 Önemli hadiseleri hatırlamak için onları şiire ya da şarkıya dökme âdeti yeni değildir. Aslında Orta Asyalıların hayatında her mühim olayın kendine has bir “kutlayıcı” şarkısı vardı. Suyuncu bir alpin doğumunu4 ya da bir kişi veya oy- mağın zorluklardan kurtuluşu gibi iyi haberleri müjdelerdi. Yar-yar düğünler- de terennüm edilirdi. Bu sadece gelinle damadın birleşmesini kutlamakla kal- maz, düğün töreninde başlayan yeni anlaşmalara da işaret ederdi. Bir alp sava- şa giderken ‘koştau’ okunur, alp’in ölümünü ise ‘estirtü’ ilan ederdi. ‘Yogtau’ ‘yuğ aşı’nda, yani alp gömüldükten sonra anısına tertiplenen cenaze yemeğin- de, ölümünden duyulan elemi ifade için söylenirdi. Batırlık jiri’ndeki gibi (jir, destanin Türkçesidir) ve bütün ögeleri bünyesinde barındırır. Yine de, çoğu halde alp’in yaşadığı zorluklar ve sonundaki zaferi sadece alp’in adıyla anı- lır. Oğuz Han, Manas, Köroğlu, Kırk Kız bunun örnekleridir. Bunun dışında batır ya da alp kelimesi, onurlandırılmak istenen kişinin adına eklenir; örnegin Kambar Batır, Çora Batır, Alp Er Tunga gibi. Yine de, Orta Asya’nın bir- çok yerinde bugün dahi yaygın şekilde jir ve kökçö kullanılmasına rağmen, bu eserin tamamında ikincil kaynaklardaki kullanıma uygun olarak destan sözcü- ğü kullanılmıştır.

Table of Contents
ALPAMIŞ Rus Yönetimi Altında Orta Asya Kimliği H.B. Paksoy AACAR (Orta Asya Araştırmalarını Geliştirme Derneği) Kitap Dizisi HARTFORD; Connecticut Birinci AACAR basımı, 1989 Fihrist Tam Başlık Sayfası Yazar Hakkında İçindekiler, İthaf, Teşekkürler Önsöz I:Alpamış ve Türk Destan Türü II:Alpamış’ı Yoketme ve Kurtarma Girişimleri, Aşama I III. Alpamış Destanı IV. Alpamış’ı Yoketme ve Kurtarma Girişimleri, Aşama II Bibliyografya Fihrist Eser hakkında ilmî yorumlar Büyük Orta Asya Haritası TELİF HAKKI 1979, 1989 H.B.PAKSOY’A AİTTİR